20 Yanvar 1990-cı ildə Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsində qanla yazılmış bir səhifədir. Bu hadisə yalnız bir faciə deyil, həm də bir xalqın iradəsini, azadlıq eşqini və milli şüurunun oyanışını nümayiş etdirən dönüş nöqtəsidir.
35 il öncə Bakıda nə baş vermişdi? - Bu tarixin kökləri, səbəbləri və günahkarları barədə.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə SSRİ Silahlı Qüvvələri, DTK və digər hərbi birləşmələrdən ibarət qoşunlar Bakıya yeridildi. Qorbaçovun rəhbərliyi ilə Sovet hökuməti Azərbaycanın milli azadlıq hərəkatını boğmaq məqsədilə fövqəladə vəziyyət elan edərək, dinc əhalini ağır hərbi texnika və silahlarla qətlə yetirdi. Bu qanlı əməliyyat nəticəsində: 147 nəfər şəhid oldu,
744 nəfər yaralandı, yüzlərlə insan həbs olundu.
Hadisə zamanı tanklar və hərbi maşınlar dinc əhaliyə qarşı istifadə edildi. Şəhərin küçələri qanla boyandı. Sovet ordusu hətta təcili yardım maşınlarına və yaralıları daşıyanlara belə atəş açdı.
Hadisənin törədilməsinin səbəbləri
1. Milli Azadlıq Hərəkatının Güclənməsi: 1988-ci ildən etibarən Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı güclənməyə başladı. Xalq SSRİ-nin tərkibindən çıxmaq və müstəqilliyini bərpa etmək uğrunda ayağa qalxmışdı. Bu hərəkat Moskvanı ciddi narahat edirdi.
2. Qarabağ məsələsi: Ermənistanın Dağlıq Qarabağ üzərində ərazi iddiaları və bu iddialara SSRİ rəhbərliyinin dəstək verməsi Azərbaycanda böyük narazılıq yaratmışdı. Xalq həm bu haqsızlığa, həm də Moskvanın ədalətsiz siyasətinə qarşı üsyan edirdi.
3. Siyasi repressiya: Azərbaycan xalqı Sovet rejiminin illərlə davam edən milli haqsızlığına, dil və mədəniyyət siyasətinə qarşı çıxırdı. Moskva bu hərəkatı hərbi güc vasitəsilə boğmaq qərarına gəldi.
4. Sovet İmperiyasının dağılma qorxusu: SSRİ rəhbərliyi Azərbaycan xalqının azadlıq tələbini digər respublikalara nümunə olaraq görürdü. Onlar bu hərəkatın qarşısını almaqla imperiyanın bütövlüyünü qorumağa çalışırdılar.
Hadisəni kim törətdi?
20 Yanvar faciəsinin əsas təşkilatçıları və günahkarları bunlardır:
1. Mixail Qorbaçov: O dövrdə SSRİ-nin baş katibi olan Qorbaçov, Bakıya qoşun yeridilməsi əmrini vermişdi. Onun məqsədi Azərbaycan xalqının müstəqillik istəyini zor gücünə susdurmaq idi.
2. Sovet Hərbi Komandanlığı: SSRİ Müdafiə Nazirliyinə tabe olan generallar və hərbi birliklər dinc əhaliyə qarşı amansız şəkildə güc tətbiq etdilər.
3. DTK (KQB): DTK-nın Azərbaycandakı nümayəndəliyi bu hadisənin təşkilində mühüm rol oynadı. Onlar xalqı qorxutmaq və milli azadlıq hərəkatını dağıtmaq üçün casusluq və təxribatlar həyata keçirdilər.
4. Ermənistanın təsiri: Ermənilər və onların Moskva ilə sıx əlaqələri də hadisələrin alovlanmasına təsir etdi. Qarabağ məsələsində Ermənistanın mövqeyi Sovet rəhbərliyinin Azərbaycanın üzərinə daha sərt şəkildə gəlməsinə səbəb oldu.
Beləliklə, günahkarlar sırasında SSRİ rəhbərliyi, Mixail Qorbaçov və digər yüksək vəzifəli şəxslər birbaşa məsuliyyət daşıyır. Ancaq bu cinayətin məsuliyyətinə görə heç kim rəsmi şəkildə məhkəmə qarşısına çıxarılmadı. Azərbaycan xalqı üçün isə bu faciə təkcə keçmiş SSRİ rəhbərliyinin deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin susqunluğunun günahıdır.
Buna baxmayaraq, 20 Yanvar hadisələri Azərbaycan xalqını daha da birləşdirdi. Bu hadisədən sonra xalqın müstəqillik arzusu daha güclü şəkildə ifadə olundu, SSRİ-nin dağılma prosesi sürətləndi. Azərbaycan 1991-ci ilin oktyabrında öz müstəqilliyini elan etdi.
Şəhidlərin xatirəsi
35 ildir 20 Yanvar günü Azərbaycanda Ümumxalq Hüzn Günü kimi qeyd olunur. Hər il yanvarın 20-də minlərlə insan Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edərək, şəhidlərin ruhuna hörmət edir.
20 Yanvar faciəsi yalnız bir hüzn günü deyil, həm də Azərbaycan xalqının müstəqillik və azadlıq uğrunda apardığı mübarizənin simvoludur. Bu hadisə dünya ictimaiyyətinə Azərbaycanın müstəqillik əzmini göstərdi və xalqın azadlıq eşqini əbədi yaddaşlara həkk etdi.
"Azerbaijan Post"
